Muzeum Auschwitz wydało publikację o pierwszych 30 więźniach funkcyjnych

Paweł Sawicki z biura prasowego muzeum poinformował, że najnowsza publikacja szczegółowo opisuje losy „pierwszej trzydziestki” – grupy niemieckich więźniów, w ogromnej większości kryminalnych, która została przywieziona do powstającego obozu 20 maja 1940 roku, czyli trzy tygodnie przed deportacją pierwszego transportu Polaków.

Jak zaznaczył, jedyne znane dotychczas opracowanie dotyczące „pierwszej trzydziestki”, to artykuł naukowy „Rola kryminalistów niemieckich w pocza?tkach obozu os´wie?cimskiego”, który został opublikowany w 1974 roku w periodyku „Przegla?d Lekarski – Os´wie?cim”. Autor, były więzień Auschwitz dr Stanisław Kłodziński, mógł się oprzeć tylko na zachowanej w bardzo niewielkim stopniu dokumentacji obozowej oraz na wspomnieniach byłych polskich więźniów.

Sawicki podkreślił, że opracowana obecnie monografia jest efektem kilkuletnich badań autora, absolwenta wydziału organizacji sztuki filmowej w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi.

Kwerendy obejmowały zarówno archiwa polskie: w Muzeum Auschwitz oraz IPN, jak i niemieckie, w tym Międzynarodowe Centrum Badan´ Prześladowań´ Nazistowskich w Bad Arolsen. Autor prowadził poszukiwania także w archiwach miejskich. „Pozwoliło to na pozyskanie nowych informacji o życiorysach, działalności przestępczej i personaliach funkcyjnych. Całości dopełniają fragmenty relacji ocalałych” – dodał Paweł Sawicki.

Zdaniem Andrzeja Domagały publikacja jest przede wszystkim próbą weryfikacji błędnych teorii dotyczących pierwszych funkcyjnych więźniów. „Przedstawia między innymi rzeczywiste powojenne losy osławionego starszego obozu Bruno Brodniewicza, ustalenia na temat ostatnich chwil życia kapo komanda Bauhof Augusta Muellera czy też niepozbawioną akcentów humorystycznych historię kapo krawców Willego Mayera” – powiedział.

Szefowa wydawnictwa muzeum Jadwiga Pinderska-Lech podkreśliła, że książka „stanowi ważny wkład w badania nad tym wycinkiem historii Auschwitz, ukazując szczegółowo (…) skomplikowane relacje w obozowym uniwersum, w którym niektórzy więźniowie, świadomie lub mimowolnie, przechodzili na stronę oprawców”.

Paweł Sawicki podał, że więźniowie funkcyjni byli charakterystycznym elementem systemu niemieckich obozów koncentracyjnych. Funkcja powstała z powodów praktycznych i ekonomicznych, umożliwiając SS delegowanie części obowiązków na więźniów. Kapo czy blokowi cieszyli się przywilejami: byli zwolnieni z ciężkiej pracy, mieli lepsze warunki bytowe, a przede wszystkim nie cierpieli głodu. W zamian często brutalnie traktowali podległych im więźniów, co zjednywało im uznanie władz SS i wzmacniało ich pozycję w hierarchii obozowej.

Pierwsi funkcyjni w Auschwitz zostali wybrani spośród niemieckich więźniów kryminalnych z obozu Sachsenhausen. Wyboru dokonali Rudolf Hoess, przyszły komendant Auschwitz, oraz Gerhard Palitzsch, przyszły oficer raportowy obozu. Głównymi kryteriami były zdolności organizacyjne i doświadczenie zawodowe. Wytypowani Niemcy, z których większość miała przestępczą przeszłość, pomagali w budowie obozu oraz przygotowywali go na „przyjęcie” pierwszych polskich więźniów.

W miarę jak obóz zapełniał się kolejnymi więźniami – początkowo wyłącznie Polakami – niemieccy więźniowie funkcyjni zaczęli odgrywać kluczowe role w obozowej hierarchii. Ich zachowania były różnorodne: obok brutalnych oprawców zdarzały się postawy bardziej solidarne.

Niemcy założyli obóz Auschwitz w 1940 roku, aby więzić w nim Polaków. Auschwitz II-Birkenau powstał dwa lata później. Stał się miejscem zagłady Żydów. W kompleksie obozowym funkcjonowała sieć podobozów. W Auschwitz Niemcy zgładzili co najmniej 1,1 mln ludzi, głównie Żydów. Spośród około 140-150 tys. deportowanych do obozu Polaków śmierć poniosła niemal połowa. W Auschwitz ginęli także Romowie, jeńcy sowieccy i osoby innej narodowości. (PAP)

szf/ miś/