"Obywatele" w Zachęcie - Tomáš Rafa o polaryzacji polskiego społeczeństwa na tle światopoglądowym

Głównym tematem wystawy prezentującej prace Rafy jest polaryzacja polskiego społeczeństwa na tle światopoglądowym. W sposób możliwie najbardziej obiektywny, bez słownego komentarza, przedstawia on stanowiska różnych stron sporu - ich rozumienie patriotyzmu, kwestii uchodźctwa, praw osób LGBTQ czy praw kobiet. Ważnym wątkiem jest dla niego także religia i jej miejsce w polskiej przestrzeni publicznej.

Jak tłumaczył Rafa w rozmowie z PAP, początki projektu to moment, w którym doszło do katastrofy polskiego samolotu w Smoleńsku w 2010 r. Artysta rejestrował kamerą pierwsze dni po tragedii. Od tego czasu został w Polsce i intensywnie nagrywał kolejne wydarzenia, które dotyczyły tematów społecznych, jak patriotyzm, nacjonalizm czy kategoryzacja. "Ten materiał się poszerzał i w końcu doszło do tego, że mogliśmy go pokazać w ramach wystawy" - wskazał.

Wystawa w Zachęcie pokazuje m.in. samą katastrofę smoleńską, sytuację wokół krzyża postawionego później przed Pałacem Prezydenckim w Warszawie przez działaczy organizacji harcerskich, powstanie Pomnika Ofiar Tragedii Smoleńskiej 2010 r. na pl. Piłsudskiego w stolicy oraz ogólne funkcjonowanie takich symboli w przestrzeni publicznej.

Artysta porusza też tematy dotyczące praw kobiet - strajki przeciwko zaostrzeniu przepisów aborcyjnych, zarówno w 2016 roku, jak i w 2020 roku. Na wystawie jest również wątek osób LGBTQ+ w Polsce walczących o uzyskanie podstawowych praw obywatelskich. Pojawia się też pełnometrażowy film zatytułowany "Polish rainbow"/"Polska tęcza". Ostatnie wydarzenie udokumentowane przez artystę to tegoroczny Marsz Niepodległości - w formie wideo.

Ponadto na wystawie można zobaczyć wydruki zdjęć. "Jestem filmowcem, ale również fotografuję wydarzenia. Jak nie nagrywam, to fotografuję, a jak nie fotografuję, to nagrywam" - tłumaczył. "Specyfika mojej pracy polega na tym, że nie komentuję jej. Pozwalam jednej i drugiej stronie się wypowiedzieć. Ta wystawa ma zachęcić do dyskusji o treści, którą przedstawiam językiem wizualnym" - wyjaśnił. "Trudno jest tłumaczyć pewne terminy - takie jak patriotyzm i nacjonalizm - przez tekst" - dodał.

Tomáš Rafa stara się "stworzyć przestrzeń, w której wszyscy są w stanie porozmawiać", i dąży do tego, aby "ten proces był rzetelny i jak najbardziej obiektywny". Uważa, że jeśli podejmie się omawiania swojej twórczości, wyłonią się z niej pewne poglądy oraz postawy, które znajdą zrozumienie tylko u części odbiorców. Natomiast pozostali mogą poczuć się zniechęceni i zamknąć się na dalszy dialog.

"Niektórzy mówią, że mamy teraz czasy przedwojenne. Wydaje mi się, że to, co się ostatnio dzieje w Polsce, nie jest przyjazne. Ta wystawa ma również potencjał polityczny. Może wywołać nie tylko wewnętrzne refleksje, ale też szerszy dialog społeczeństwa" - stwierdził.

Wystawa w Zachęcie to wynik projektu Rafy "Nowy nacjonalizm w sercu Europy", który można znaleźć w internecie. "Archiwum cały czas się poszerza. Nie mówimy o filmie dwu-, trzygodzinnym. Ten projekt trwa już 14 lat. Widz zobaczy w nim długotrwałe procesy" - wskazał.

Tomáš Rafa (ur. w 1979 r. na Słowacji) to filmowiec, fotograf i aktywista, znany z twórczości dokumentującej współczesne zjawiska społeczno-polityczne. Absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Bańskiej Bystrzycy i Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, obecnie prowadzi pracownię dokumentu wideo na Wydziale Sztuki Mediów ASP w Warszawie. W swojej twórczości audiowizualnej bada sytuacje graniczne związane z nacjonalizmem, rasizmem i ksenofobią w Europie Środkowo-Wschodniej, zwłaszcza w Polsce, Czechach, na Słowacji i Węgrzech. W duchu dokumentalnej obserwacji ujawnia i poddaje refleksji także wydarzenia i sytuacje nieobecne w tradycyjnych przekazach informacyjnych.

Jego długoterminowy projekt "Nowy nacjonalizm w sercu Europy" był prezentowany na licznych wystawach, jak 8. Triennale w Jokohamie (2024), "The New Human w Moderna Museet" w Sztokholmie (2015) oraz "Respect Existence or Expect Resistance" w Słowackiej Galerii Narodowej w Bratysławie (2012), a także na wystawie indywidualnej "New Nationalism" w MoMA PS1 w Nowym Jorku (2017).

Był kuratorem projektu Art Covers Politics w ramach 7. Biennale w Berlinie (2012). Za swoją działalność został wyróżniony w 2011 roku Nagrodą im. Oskára Čepana - najważniejszą słowacką nagrodą dla artystów. (PAP)

maku/ miś/ ktl/